มโหสถเป็นบุตรของเศรษฐีสิริวัฒกะ และนางสุมนาเหวี มโหสถเป็นผู้มีความเฉลียวฉลาดมาตั้งแต่เยาว์วัย จนพระเจ้าวิเทษราช ผู้ครองนครมิถิลา ทรงสนพระทัยที่จะได้มโหสถมาเป็นปราชญ์ในวัง แต่ถูกขัดขวางโดยปราชญ์ 4 คนของพระองค์เอง อย่างไรก็ตามในที่สุด มโหสถก็ได้เข้ามารับใช้พระเจ้าวิเทษราช และได้ใช้ปัญญาแก้ปัญหาให้พระองค์เรื่อยมา เมื่อมโหสถเจริญวัยถึงคราวที่จะมีคู่ครอง ได้มาพบกับหญิงผู้หนึ่งมีนามว่า “นางอมร” นางเป็นหญิงที่มีปัญญาหลักแหลม มโหสถได้ทดลองปัญญาด้วยวิธีการต่าง ๆ จึงเห็นว่าเหมาะเป็นคู่ครองของตน ในที่สุดจึงได้แต่งงานกัน พระเจ้าจุลนีผู้ครองนครอุตรปัญจาลนคร มีพราหมณ์เป็นที่ปรึกษาชื่อ “เกวัฏ” โดยุยงให้พระเจ้าจุลนีทรงฝักใฝ่จะได้เป็นใหญ่แต่พระองค์เดียวในชมพูทวีปโดยมีอุบายจะเชิญเจ้านคร 101 นครมาในงานเลี้ยงแล้วจะลอบใส่ยาพิษลงในสุรา แต่สุวบัณฑิตนกแก้วชาญฉลาดที่มโหสถส่งไปคอยสืบข่าวนำความลับมาบอก มโหสถจึงส่งคนไปทำลายไหสุราเสียสิ้น พระเจ้าจุลนีกริ้ว มโหสถมาก ส่งทัพมาตีนครมิถิลาทันที การต่อสู้ไม่รู้ผลแพ้ชนะ จึงคิดจะเอาชนะด้วยธรรมยุทธ โดยตั้งกติกาว่าผู้แพ้จะต้องกราบผู้ชนะ มโหสถใช้อุบายจนพราหมณ์เกวัฏแพ้ไปอีก พราหมณ์เกวัฏพยายามที่เอาชนะมโหสถให้ได้จึงยกทัพมาอีกครั้ง ๆ นี้ มโหสถส่งอนุเกวัฏพราหมณ์ ออกไปเป็นไส้ศึกในกองทัพพระเจ้าจุลนีจนกองทัพของกษัตริย์101 นคร แตกความสามัคคีกันอีก ศึกครั้งสงบลงไป แต่พราหมณ์เกวัฏยังผูกใจเจ็บอยู่ จึงออกอุบายจะยกเจ้าหญิงปัญจาลจันที พระธิดาพระเจ้าจุลนีให้แก่พระเจ้าวิเทษราช จึงส่งฑูตมายังพระเจ้าวิเทษราช มโหสถทูลคัดค้าน แต่พระเจ้าวิเทษราชมิได้ทรงเชื่อ มโหสถจึงต้องคล้อยตาม โดยขอเดินทางล่วงหน้าไปก่อนเพื่อเข้าเฝ้าพระเจ้าจุลนีอ้างว่า จะสร้างพระราชฐานใหม่ให้พระเจ้าวิเทษราช มโหสถได้สร้างพระราชฐานขึ้นมา 1 หลัง พร้อมทั้งชุดอุโมงค์ทะลุไปจนถึงพระราชวังของพระเจ้าจุลนีโดยที่ไม่มีใครรู้ เมื่อพระเจ้าวิเทษราชเสด็จมาประทับ พระเจ้าจุลนีและเกวัฏพราหมณ์ส่งทหารเขาจับกุมทันที ในขณะเดียวกันกับมโหสถก็ส่งคนไปใต้อุโมงค์จับตัวมเหสี พระโอรส และธิดา ไว้เป็นตัวประกันพระเจ้าจุลนีก็ทรงยอมแพ้ และทรงรับสั่งชวนมโหสถมาอยู่ด้วยกับตน มโหสถให้สัญญาว่า เมื่อสิ้นพระเจ้าวิเทษราชแล้ว ตนจึงจะมารับราชการที่อุตรปัญจาลนครได้และก็เป็นไปตามสัญญานั้น

        ภาพสลักบนใบเสมาแผ่นนี้ แสดงภาพเหตุการณ์ตอนที่ มโหสถได้พบกับ นางอมรเป็นครั้งแรก บุคคลทางขวามือของภาพคือ มโหสถ ส่วนบุคคลทางซ้ายมือของภาพ คือนางอมรซึ่งกำลังทูนหม้อข้าวอยู่บนศรีษะที่จะนำไปให้บิดาซึ่งกำลังทำนาอยู่ มโหสถคิดจะถามนางอมรว่า นางมีสามีแล้วหรือไม่ พระองค์ถามนางด้วยวิธีใบ้ โดยการทำท่าทางยกมือขวาขึ้น นางอมรเข้าใจถึงสิ่งที่มโหสถถามนาง ยังไม่มีสามีจึงทำท่าทางด้วยการกางแขนออก มโหสถจึงเดินเข้าไปหาและถามชื่อนาง